Bezpieczne stosowanie promieniowania jonizującego

W trosce o bezpieczeństwo wykonywanych zabiegów czy procedur diagnostycznych, w których wykorzystuje się promieniowanie jonizujące, należy stosować się do obowiązujących przepisów. Wytyczne określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 stycznia 2023 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej. Akt prawny określa warunki bezpiecznego stosowania, ale też szczegółowe wymagania dotyczące urządzeń radiologicznych i pomocniczych.

Pojęcia narządów krytycznych i ryzyka radiacyjnego

Rozporządzenie definiuje narządy krytyczne jako tkanki lub organy podatne na promieniowanie jonizujące, co może wpływać na plan leczenia czy dawki otrzymywane przez pacjenta. Ryzyko radiacyjne to prawdopodobieństwo, że wystąpi dany szkodliwy skutek zdrowotny będący następstwem ekspozycji na promieniowanie jonizujące. Zgodnie z rozporządzeniem każde badanie, zabieg czy procedura lecznicza z zastosowaniem tego typu promieniowania musi być poprzedzona wystawieniem skierowania bądź zlecenia.

Przechowywanie danych dotyczących wykonanych procedur

W przypadku cyfrowego zapisu obrazów radiologicznych wchodzących w skład dokumentacji medycznej przekazywanie oraz archiwizowanie odbywa się w standardzie DICOM, co najmniej w zgodzie z normą PN-EN ISO 12052. Wyjątkiem są badania stomatologiczne wewnątrzustne.

Opis i przegląd obrazów radiologicznych rejestrowanych w postaci cyfrowej odbywa się zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku 1 do rozporządzenia (dokument dostępny w pliku pdf pod treścią rozporządzenia).

Wytyczne dla procedur radiologicznych z zakresu rentgenodiagnostyki

Zgodnie z rozporządzeniem w rentgenodiagnostyce należy:

• stosować aparaturę wyposażoną w co najmniej sześciopulsowe zasilacze,
• ograniczać liczbę projekcji, czas ekspozycji i rozmiary wiązki promieniowania, jaka pada na ciało pacjenta, do niezbędnego minimum potrzebnego do uzyskania informacji diagnostycznej,
• stosować osłony osobiste chroniące narządy i części ciała pacjenta, które nie są poddawane badaniu. W przypadku procedur radiologicznych w stomatologii należy zadbać o osłony osobiste chroniące przede wszystkim tarczycę;
• stosować fizyczne parametry aparatu rentgenowskiego i wyposażenie do akwizycji i prezentacji obrazu minimalizujące narażenie na promieniowanie jonizujące,
• stosować automatyczną obróbkę fotochemiczną przy analogowej rejestracji obrazów,
• zapisać w dokumentacji medycznej pacjenta fizyczne parametry ekspozycji,
• ograniczać się do niezbędnego minimum stosowania geometrycznego powiększenia obrazu w mammografii,
• stosować mobilny sprzęt radiologiczny wyłącznie wtedy, gdy stan pacjenta uniemożliwia zastosowanie urządzenia stacjonarnego.

Wytyczne dla tomografii komputerowej

Zgodnie z rozporządzeniem, w trosce o bezpieczeństwo wykonywania tomografii komputerowej, należy:

• rekonstruować obraz warstw pośrednich z istniejących danych zamiast wykonywać dodatkowe obrazy w przypadku obrazowania spiralnego,
• zadbać, aby stosunek skoku spirali do szerokości wiązki był nie mniejszy od jedności w obrazowaniu spiralnym,
• zadbać, aby przesunięcie stołu między kolejnymi skanami było nie mniejsze niż szerokość kolimowanej wiązki w obrazowaniu sekwencyjnym.

Wytyczne dla procedur radiologicznych w stomatologii wewnątrzustnej

Wykonując procedury radiologiczne w stomatologii wewnątrzustnej, w trosce o bezpieczeństwo należy:

• stosować napięcie aparatury mieszczące się w przedziale od 60 do 70 kV,
• stosować prostokątną kolimację z układem trzymającym rejestrator obrazu,
• nie przekraczać średnicy wiązki 60 mm w przypadku kolimacji okrągłej,
• w przypadku analogowej technologii rejestracji obrazów stosować błony o czułości E lub F (zgodnie z normą PN-EN ISO 3665).

Wytyczne dla procedur radiologicznych z zakresu pantomografii, cefalometrii i tomografii stomatologicznej

Podczas wykonywania procedur radiologicznych, takich jak pantomografia, cefalometria czy tomografia stomatologiczna, w trosce o zachowanie standardów bezpieczeństwa należy:

• stosować układ błona-folia wzmacniająca o czułości 400 w przypadku rejestracji obrazów technologią analogową,
• dopasować rozmiar napromienianego pola do błony lub rejestratora obrazu,
• ograniczyć badanie tylko do obszaru istotnego klinicznie w przypadku cefalometrii lub tomografii stomatologicznej.

Stosowanie fluoroskopii jest dopuszczalne w przypadkach, w których ze względów diagnostycznych nie może być one zastąpione radiografią.

Wytyczne dla radiologii zabiegowej

Jeżeli wykonanie procedury z zakresu radiologii zabiegowej jest klinicznie uzasadnione, to w trosce o bezpieczeństwo pacjenta należy:

• ograniczyć czas emisji promieniowania jonizującego do minimum niezbędnego do prawidłowego wykonania procedury,
• zrezygnować z trybu pracy aparatury rentgenowskiej w reżimie wysokiej mocy dawki,
• zachować największą możliwą odległość lampy od pacjenta,
• umieścić rejestrator obrazu możliwie najbliżej pacjenta,
• w miarę możliwości nie powiększać obrazu przez przełączenie pola widzenia rejestratora,
• zmieniać położenie miejsca wejścia wiązki pierwotnej promieniowania,
• ograniczać do niezbędnego minimum liczbę ekspozycji przeznaczonych do rejestracji obrazów,
• w przypadku fluoroskopii pulsacyjnej stosować najniższą możliwą częstotliwość pulsów oraz funkcję zatrzymania ostatniego obrazu,
• podawać kontrast przy pomocy strzykawki automatycznej.

Bezpieczne leczenie z wykorzystaniem promieniowania jonizującego

Warunkami bezpiecznego leczenia jest zapewnienie właściwej struktury organizacyjnej oraz właściwego wyposażenia jednostce ochrony zdrowia, jak również przestrzeganie wewnętrznych procedur obowiązujących w tej jednostce. Na bezpieczeństwo wpływa także dobór, liczebność i kwalifikacje personelu.

Rozporządzenie reguluje też ścieżkę postępowania, jaka obowiązuje w przypadku potencjalnego przekroczenia dawki promieniowania jonizującego:

• jeżeli w trakcie wykonywania procedury z zakresu radiologii zabiegowej sumaryczna kerma w powietrzu w punkcie referencyjnym przekroczy 5 Gy albo nastąpi przekroczenie 500 Gy∙cm2 sumarycznej wartości iloczynu dawka-powierzchnia, wówczas pacjenta należy skierować na badania kontrolne odbywające się co najmniej raz w tygodniu przez 21 dni od zdarzenia,
• jeżeli w podobnych warunkach sumaryczna kerma w powietrzu przekroczy 1,7 Gy albo nastąpi przekroczenie 170 Gy∙cm2 sumarycznej wartości iloczynu dawka-powierzchnia, wówczas należy w dokumentacji medycznej pacjenta umieścić informację o wielkości otrzymanej przez niego dawki,
• jeżeli dojdzie do przekroczenia wspomnianych norm w trakcie wykonywania procedury z zakresu radiologii zabiegowej, która może wymagać powtórzenia, należy przekazać lekarzowi kierującemu informacje o dawce otrzymanej przez pacjenta.

Więcej informacji znajdziesz we wspomnianym rozporządzeniu oraz w dodanych do niego załącznikach.